18.12.2007 Cumhuriyet Savcılığı Stajında Uygulanması Önerilen Staj Eğitim Programı
M. Yılmaz SAĞLAM(*)
Ankara Cumhuriyet Başsavcı vekili
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ
2. STAJ EĞİTİMİNİN AMACI
3. İLETİŞİMİN KURULMASI VE UYUM AŞAMASI
3.1. İletişimin kurulması ve çalışma koşulları hakkında bilgilendirme
3.2. Çalışma ortamının tanıtılması
4. UYGULAMAYA YÖNELİK BİLGİLENDİRME AŞAMASI
4.1. Türk Ceza Adalet Sisteminin amaç ve organizasyon olarak tanıtımı
4.2. Soruşturma işlemleri hakkında bilgilendirme
4.3. Soruşturma dosyalarını inceleme yöntemleri
5. UYGULAMAYA YÖNLENDİRME AŞAMASI
5.1. Soruşturma dosyalarının incelettirilmesi
5.2. Karar taslaklarının hazırlattırılması
6. MESLEK ETİK KURALLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRME AŞAMASI
6.1. Genel davranış kuralları hakkında bilgilendirme
6.2. Mesleki davranış kuralları hakkında bilgilendirme
6.3. Özel davranış kuralları hakkında bilgilendirme
7. EĞİTİM SONUCUNU DEĞERLENDİRME AŞAMASI
8. SONUÇ VE ÖNERİLER
9. DİPNOT VE KAYNAKÇA
ADLÎ YARGI HÂKİM, SAVCI ADAYLARI VE AVUKAT STAJYERLERİNE
CUMHURİYET SAVCILIĞINDA YAPILACAK STAJ EĞİTİMİNDE
UYGULANMASI ÖNERİLEN STAJ EĞİTİM PROGRAMI (1)
1. GİRİŞ
Adlî Yargı Hâkim ve Savcı Adayları ile İdarî Yargı Hâkim Adaylarının Staj Dönemi ile Staj Mahkemelerine İlişkin Yönetmeliği?nde ve Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Staj Yönetmeliği?nde hâkim, savcı veya avukat olabilmek için adliyelerde belirli bir süre staj yapmak gerektiği belirtilmektedir(2).
Bu Yönetmeliklerde, staj eğitimine başlanabilmesi için, adlî yargı hâkim ve savcı adaylarının Türkiye Adalet Akademisi?nde meslek öncesi hazırlık eğitimlerini tamamlamaları, avukatlık mesleğini icra edecek olanların da barolara staja başvurma ve staj listelerine yazılma işlemlerini bitirmeleri gerekmektedir. Bu koşulları taşıyanlar, adlî yargı adalet komisyonu başkanlıklarınca önce Cumhuriyet başsavcılıklarında, daha sonra da mahkemelerde staj eğitimine tabi tutulmaktadır. Dolayısıyla staj eğitiminin ilk aşamasını, Cumhuriyet başsavcılıkları gözetiminde yapılan staj oluşturmaktadır. Cumhuriyet başsavcılıklarında yapılacak stajın süresi hâkim ve savcı adayları için bir ay onbeş gün, avukat stajyerleri için bir ay olarak belirlenmiştir. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca yapılan uygulamada, stajyerler bu sürelerin ilk onbeş gününde soruşturma işlemleri yapan Cumhuriyet savcılarının denetiminde staj yapmak üzere görevlendirilmektedir.
Bahsi geçen yönetmeliklerde, staj yapacakların çalıştırılma esaslarına yer verilmiş, ancak, bu esasların nasıl uygulanacağına ilişkin bir eğitim programı öngörülmemiştir.
Staj, mahiyeti itibariyle meslek öncesi bir eğitim faaliyetidir. Staj eğitimi de ?amaç, hedef davranışlar, yöntem, süre, eğitim sonucu yapılacak değerlendirme ve kaynak? gibi kıstaslar dikkate alınarak, önceden hazırlanan bir eğitim programı dâhilinde yapılmalıdır. Uygulanması istenilen bir staj eğitim programı bulunmadığından, Cumhuriyet savcılarının denetiminde yapılan staj eğitimine ilişkin esaslar, Cumhuriyet savcılarının takdirine bırakılmıştır.
Staj eğitiminin amacına uygun ve verimli bir şekilde yaptırılması, hâkimlik, Cumhuriyet savcılığı ve avukatlık mesleğinin kalitesini arttıracağı kuşkusuzdur. Ankara Adliyesi?ne her yıl çok sayıda hâkim, savcı ve avukat adayı, staj için başvuruda bulunmaktadır. Uygulamada birliğin sağlanmasına ve staj eğitiminin daha verimli bir hale getirilebilmesine bir katkıda bulunmak amacıyla, Cumhuriyet savcılarının denetiminde yapılacak 15 günlük staj eğitimi için örnek bir staj eğitim programı oluşturulmuş ve meslektaşlarımızın takdirine sunulmuştur.
2. STAJ EĞİTİMİNİN AMACI
Hukuk kültürü, daha önce çalışma hayatına atılmış meslektaşlarımızın bizlere bıraktığı bir miras ise; bizlerin de bu mirası daha zenginleştirerek, genç hukukçulara aktarma sorumluluğumuz vardır.(Hukuk kültürünün tanımı biraz yetersiz kalıyor. Çünkü H.K. sadece bizden önceki hukuk uygulamacılarının devrettikleri bir miras olmanın ötesinde, belli bir zaman diliminde tüm bir toplumun hukuka ilişkin ortak değer yargılarını ifade ediyor. Böyle iddialı bir cümleye gerek olmadığını düşünüyorum.) Staj eğitimine ilişkin yönetmeliklerde de ?amaç? olarak vurgulanmak istenilen, bu mirasın genç meslektaşlarımıza aktarımının meslekî bir sorumluluk olduğu hususudur. Bu bağlamda, Adlî Yargı Hâkim ve Savcı Adayları ile İdarî Yargı Hâkim Adaylarının Staj Dönemi ile Staj Mahkemelerine İlişkin Yönetmelik?te staj eğitiminin amacı; ?? adlî yargı hâkim ve savcı adaylığına atananlara, mesleğin ifası için gereken bilgi ve beceriyi kazandırmak??,
Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Staj Yönetmeliği?nde ise, staj eğitiminin amacı; ?? hukuk bilgilerini bilimsel verilerden ayrılmaksızın ve bilimin yöntemlerini kullanarak somut olaylara uygulayabilen, yargılama süresince yargılama faaliyetinin yönetimine ve kararın oluşumuna etkin biçimde katılabilen, meslek ilke ve kurallarına bağlı, hak arama özgürlüğünün yaşama geçmesi için uğraş veren, insan haklarına saygılı, demokrasi ve hukukun üstünlüğünden ayrılmayan, bağımsız ve özgür avukatların yetiştirilmesi??,
olarak belirlenmiştir.
Bu genel amaçlar bağlamında, Cumhuriyet savcılarının gözetiminde yapılacak staj eğitiminin somut başka amaçları da vardır. Bu amaçlar;
-Hâkim, savcı ve avukat adaylarına Türk Ceza Adalet Sistemini tanıtmak,
-Soruşturma ve kovuşturma evrelerinde Cumhuriyet savcılarının görev ve sorumluluklarını teorik ve pratik olarak izah etmek, soruşturma dosyalarının incelenmesinde uygulanacak metot ve yöntemleri göstermek, soruşturma işlemleri hakkında bilgi vermek, soruşturma dosyaları üzerinde yapılacak incelemelerden sonra doğru bir hukukî kanaate ve sonuca ulaşması için stajyere özgüven ve tecrübe kazandırmak,
-Cumhuriyet savcısının görevi esnasında ve görevi haricinde uyması gereken meslek etik kuralları hakkında stajyere bilgi vermektir.
Cumhuriyet savcıları, ?adlî statüyü temsil eden bir model? olarak, stajyerlerin ilk karşılaşacakları eğitimcilerdir. Her toplumda kariyer mesleği olarak kabul edilen hâkimlik, savcılık ve avukatlık mesleklerinden birini tercih edecek olan stajyer, karşılaşacağı bu ilk modelle doğru bir iletişim kurmakta zorlanmaktadır. Staja yeni başlamanın verdiği heyecan, tedirginlik ve çekingenlik ön plâna çıkmaktadır. Stajın başladığı bu ilk onbeş günlük süreçte, eğitimcinin doğru bir yaklaşım ile stajyerle stajın amaçlarına uygun iletişim kurması, stajyerin heyecanını, tedirginliğini ve çekingenliğini yatıştırması, adliyenin çalışma ortamına alıştırması, daha sonra da bilgi ve tecrübesini stajyere aktarması gerekmektedir.
İş yoğunluğu oldukça fazla olan büyükşehir adliyelerimizde, Cumhuriyet savcılarının stajyerlerle yeterince ilgilenemedikleri bir gerçektir. Yılların birikimiyle elde edilen meslekî bilgi ve tecrübe, genç nesle doğru ve yararlı bir biçimde aktarılmalıdır. Bu gereklilik yasal sorumluluk yanında, meslekî dayanışmanın gerektirdiği etik bir sorumluluğu da karşımıza çıkarmaktadır. Bu etik sorumluluğun bir gereği olarak, aşağıda belirtilen staj eğitim programı tasarlanmıştır. Doğal olarak, her Cumhuriyet savcının bu örnek eğitim modelini uygulama gibi bir yükümlülüğü bulunmamaktadır. Meslektaşlarımızın katkılarıyla her zaman amaca daha uygun ve daha geliştirilmiş, bilimsel staj eğitim programlarının hazırlanması olanaklıdır.
Adlî yargı hâkim ve savcı adaylarına ve avukatlık stajı yapacak olanlara uygulanması önerilen bu staj eğitim proğramı (15 günlük eğitim süresi de dikkate alınarak); beş aşamayı kapsayacak şekilde oluşturulmuştur. Bu aşamalar;
-İletişimin kurulması ve uyum aşaması,
-Uygulamaya yönelik bilgilendirme aşaması,
-Uygulamaya yönlendirme aşaması,
-Meslek etik kuralları hakkında bilgilendirme aşaması,
-Eğitim sonucunu değerlendirme aşamasıdır.
Her aşamada ?amaç, hedef davranış, yöntem, süre, sonuç değerlendirme ve kaynak? gibi kıstaslar ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
3. İLETİŞİMİN KURULMASI VE UYUM AŞAMASI
?Buzların eritilmesi? olarak da adlandırılan bu süreçte amaç; stajyerle tanışma, stajyerle birlikte çalışma koşullarını saptama ve stajyere çalışma ortamını tanıtmaya uygun bir iletişim ortamının kurulmasıdır.
Hedef davranış; stajyerin ilk gün heyecanını gidermek, çekingenliklerini ve tedirginliklerini ortadan kaldırarak, eğitime hazır bir hale getirmektir.
Kullanılacak yöntem; görüşme, sözlü anlatımdır.
Süre; iki gündür.
Sonuç değerlendirme; gözlem yöntemidir.
Kaynak; ilgili yönetmeliklerdir.
3.1. İletişimin kurulması ve çalışma koşulları hakkında bilgilendirme
Hâkim ve savcı adayı ya da avukat stajyerinden öncelikle kendisini tanıtması istenilmelidir. Cumhuriyet savcısı da, stajyere kendisi hakkında bilgi vermelidir. Bu karşılıklı tanıtım iletişimin temel kuralı olarak kabul edilmelidir. Tanıtımda, hâkim ve savcı adayı ya da avukat stajyerine, meslekten beklentileri, mesleğe karşı ilgisi, meslek seçiminde etken olan hususlar ve ailesinde hukukla ilgili bir meslek yürüten bir yakını olup, olmadığı sorulmalıdır.
İkinci aşamada stajyere çalışma koşulları hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. Verilecek bilgi; mesaiye geliş ve gidiş saatlerini, Cumhuriyet savcısının çalışma odasına nasıl girilip-çıkılacağını, odada çalışılırken ya da misafir kabul edilirken nasıl davranılması gerektiğini, personel ile nasıl iletişim kurulacağını, odadaki malzeme ve eşyalardan nasıl yararlanabileceği hususlarını kapsamalıdır. Ayrıca oturacağı yer, çalışmalarında kullanacağı masa ve eşyalarını koyabileceği dolaplar hakkında bilgi verilmelidir.
Üçüncü aşamada, dolaplarda ya da masalar üzerinde bulunan soruşturma dosyalarının sistematiği (numaralandırılmaları ve yerleştirilmeleri) hakkında stajyere bilgi verilmelidir. Soruşturma işlemleri devam eden dosyalar ile işlemleri tamamlanmış ve karar verilmek üzere ayrılmış dosyaların ayırımı gösterilmelidir
Dördüncü aşamada stajyere, soruşturma dosyalarından hangilerini inceleyebileceği anlatılmalı, incelemeden sonra da dosyaları yerleştirilme düzenlerini bozmadan yerlerine nasıl koyacağı gösterilmelidir.
Beşinci aşamada Cumhuriyet savcısı stajyere, iş bölümü gereğince yürüttüğü görevler hakkında bilgi vermelidir. Cumhuriyet savcısı eğer duruşmalara çıkıyor ise, hangi günler duruşmada olacağını, bu süre içinde stajyerin ne şekilde çalışacağını, duruşma haricinde stajyere nasıl bilgi ve tecrübe aktarımı yapacağını, ne şekilde görev ya da ödevler verebileceğini, stajyerin yanında bulundurması gereken kaynakların neler olması gerektiğini anlatmalı ve gerekli görürse bu hususları stajyere not aldırmalıdır.
3.2. Çalışma ortamının tanıtılması
Yetişkin eğitimine ya da meslek içi eğitime, ilk iletişim kurulduktan sonra mekânın tanıtımı ile devam olunmalıdır. Staj yapacağı mekânı tanımayan stajyer, mekân içinde kendisini yabancı hisseder ve tedirginlik duyar. Bu nedenle stajyerin öncelikle staj yapacağı binanın mimarî yapısı ve çalışma birimlerinin yerleşme düzeni konularında bilgilendirilmesi gereklidir.
Ankara Adliye Sarayı?nın fizikî yapı ve insan dolaşımı bakımından Türkiye?nin en büyük adliye binalarından biri olduğu düşünüldüğünde, çalışma ortamının tanıtılmasının gerekliliği daha iyi ortaya çıkacaktır. Bu bağlamda;
-Binaya giriş ve çıkışlar (acil çıkış yönlendirmeleri ne yazık ki adliyemizde mevcut değildir),
-Merdiven ve asansörler,
-Bağlantı koridorları,
-Tuvaletler,
-Kantin, çay ocağı, berber gibi yardımcı hizmet birimlerinin bulunduğu bölümler,
-Adalet Komisyonu Başkanlığının, Ankara Baro Başkanlığının, Cumhuriyet Başsavcılık ve Cumhuriyet Savcılıklarının, Mahkemelerin, Yazı İşleri Müdürlüklerinin, İcra Müdürlüklerinin, Nüfus Temsilciliğinin makam, çalışma odaları, kalemleri ve duruşma salonlarının bulunduğu bölümler,
-Tabiplik, adlî tabiplik, polis karakolu ve banka şubelerinin bulunduğu bölümler,
stajyerler tarafından en kısa zamanda öğrenilmelidir.
Doğal olarak bir hâkimin ya da Cumhuriyet savcısının stajyeri yanına alarak belirtilen bölümleri tanıtma olanağı yoktur. Ancak, amaç olarak, stajyere bu tanıtımın önemi anlatılmalı, ?binanın fizikî yapısı ve konuşlandırılması hakkında bilgi sahibi olmasının? stajını yaptığı meslekle doğrudan ilgili olduğu hususu önemle vurgulanmalıdır.
İletişimin kurulması ve uyum aşaması stajın ilk iki günü tamamlanmalıdır. Bu sürecin başarılı geçmesi, stajyerde ilk günlerde rastlanması doğal olan çekingenliğini ve tedirginliğini azaltacak ve stajyerde kendisiyle ilgilenildiği, önem verildiği düşüncelerini yaratacaktır. Bu ortam sağlandığında, stajyer, staj eğitimine istekli olarak başlayacak ve eğitim daha yararlı ve verimli olacaktır.
4. UYGULAMAYA YÖNELİK BİLGİLENDİRME AŞAMASI
Amaç; stajyere Türk Ceza Adalet Sistemini tanıtmak, Cumhuriyet savcılarının soruşturma evresinde ve kovuşturma evresindeki görev ve sorumluluklarını açıklamak, soruşturma dosyalarını inceleme tekniklerini göstermektir.
Hedef davranış; stajyerin soruşturma ve kovuşturma evrelerine ilişkin teorik ve pratik bilgi eksikliklerini gidermektir.
Süre; üç çalışma işgünüdür.
Sonuç değerlendirme; gözlem yöntemidir.
Kaynak; ceza hukuku mevzuatı ve eğitimle ilgili genelgelerdir.
4.1. Türk Ceza Adalet Sisteminin amaç ve organizasyon olarak tanıtımı
Bu süreçte Türk Ceza Adalet Sisteminin amacı, sistemde yer alan kurum ve kuruluşlar, görev ve sorumlulukları genel hatlarıyla stajyere anlatılmalıdır.
Soruşturma evresinde Cumhuriyet başsavcılıkları ve soruşturma yapan Cumhuriyet savcıları ile kolluk güçleri arasındaki ilişki açıklanmalıdır. Bu ilişki bağlamında Ankara Cumhuriyet savcılarının polis ve jandarma birimleriyle çalışma ve iletişim kurma yöntemleri izah olunmalıdır.
?Müracaat savcılığı, iç ve dış nöbetçi savcılığı, tevzii bürosu, özel soruşturma büroları, soruşturma savcılığı? kavramları açıklanarak, bu kavramların soruşturma süreciyle bağlantıları izah olunmalıdır.
4.2. Soruşturma işlemleri hakkında bilgilendirme
Cumhuriyet savcıları tarafından ya da kolluk güçlerince yapılan soruşturmalarla ilgili işlemler hakkında stajyere bilgi verilmelidir. Bu bilgiler;
-Suç ihbarında ve şikayette bulunulmasına ilişkin işlemler,
-Müşteki, mağdur, şüpheli ve tanıkların çağrılması ve ifadelerinin alınması, ifade alınma yöntemi,
-Takibi şikayete bağlı suçlar ve uzlaşmaya tabi suçlar,
-Yakalama ve gözaltına alınmaya ilişkin işlemler,
-Müdafi tayini,
-Yakalama emri çıkartılması, tutuklama ve adlî kontrol (koruma) tedbirlerinin alınması talebinde bulunulmasına ilişkin işlemler,
-İtirazlar,
-Bilirkişilerin tespiti ve bilirkişi raporlarının aldırılması,
-Adlî muayene, keşif ve otopsi işlemleri,
-El koyma, arama, iletişimin dinlenmesi, teknik takip yapılması, gizli soruşturmacı tayin olunması taleplerine ilişkin işlemler,
-Tekit işlemleri,
-Soruşturma tamamlandığında verilen karar çeşitleri,
-İddia makamı olarak duruşmaya katılan Cumhuriyet savcısının, duruşmadaki görev ve sorumlulukları,
-Bilgisayar kullanımı ve UYAP Sistemi,
konularını kapsamalıdır.
4.3. Soruşturma dosyalarını inceleme yöntemleri
Bu süreçte;
-Soruşturma dosyasında yer alan iddia, savunma ve kanıtların belirlenmesi,
-Suçun unsurlarının ve suçu ağırlaştıran ya da hafifleten etkenlerin belirlenmesi,
-İddia, savunma ve mevcut kanıtları kapsayan bir kurgu yapılması,
-Kurgu yapıldıktan sonra soruşturma dosyasında bir eksikliğin bulunup, bulunmadığının belirlenmesi, eksiklik var ise bu eksikliklerin giderilmesine ilişkin işlemlerin yapılması,
-Soruşturmanın tamamlanarak, karar aşamasına getirilmesi,
konularında stajyer bilgilendirilmelidir.
5. UYGULAMAYA YÖNLENDİRME AŞAMASI
Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Staj Yönetmeliğinin 13. maddesinde; ?? stajyer soruşturmalarda hazır bulunur. Kendisine verilen dosya ve kararları inceler ve rapor hazırlar.? şeklinde, Adli Yargı Hâkim ve Savcı Adayları ile İdarî Yargı Hakim Adaylarının Staj Dönemi Mahkemelerine İlişkin Yönetmelik?in 5. maddesinde; ?? keşif ve otopsilerde hazır bulundurulur, ? sonuçlandırılmamış hazırlık (soruşturma) evrakı incelettirilerek, takip edilecek usûl ve sonuçları ile ilgili olarak düşüncelerini yazılı olarak hazırlamaları sağlanır, ? hazırlık (soruşturma) evrakı hakkında karar taslakları hazırlattırılır.? 10. maddesinde de ??suç ihbarı, şikâyet ve suç duyurusu üzerine yapılacak işlemler, soruşturmanın yürütülmesi, otopsi ve keşif yapılması, tanık ve bilirkişi dinlenmesi, arama, el koyma ve tutuklama talebi ile bu işlemlere karşı yapılan itirazlar, Cumhuriyet savcısının delilleri değerlendirme yöntemleri, iddianame ve takipsizlik (kovuşturmaya yer olmadığına dair) kararları ile diğer kararların düzenlenmesi, iddia makamının mahkemelerde temsili ve esas hakkındaki düşüncesini bildirme yöntemi? konularında uygulama yaptırılarak, deneyim ve beceri kazandırılır.? şeklinde düzenlemelere yer verilmiştir.
Yönetmeliklerde de belirtildiği üzere, soruşturma dosyalarının incelettirilmesi, karar taslakları yazdırılması ve uygulama yaptırılması, staj eğitiminin en önemli aşamasını oluşturmaktadır. Bu süreçte:
Amaç; stajyere dosya incelemeleri yaptırmak, karar taslakları yazdırmaktır.
Hedef davranış; stajyere dosya inceleme konusunda tecrübe kazandırmak, inceleme sonucunda karar yazabilecek konuma getirmektir.
Kullanılacak yöntem; sözlü anlatım ve uygulama yaptırılmasıdır.
Süre; beş çalışma işgünüdür.
Sonuç değerlendirme; gözlem ve uygulama yaptırılmasına ilişkin ödevlerin değerlendirilmesidir.
Kaynak; stajla ilgili yönetmeliklerdir.
5.1. Soruşturma dosyalarının incelettirilmesi
Bu süreçte stajyere her gün belli sayıda soruşturma dosyası verilmeli ve bu dosyaları incelemesi istenilmelidir. Stajyer incelediği her dosya için ayrı bir inceleme raporu (inceleme notu) hazırlamalıdır. Soruşturma dosyalarının incelenmesi tamamlandıktan sonra, stajyerden;
-İddia, savunma ve kanıtları kapsayan bir kurgu yapması,
-Dosyada yapılan soruşturma işlemleri hakkında bilgi vermesi,
-Soruşturma işlemlerine devam edilip, edilmeyeceği hususunda görüşünü belirtmesi istenilmelidir.
İnceleme sonuçlarını aktarma (rapor etme) işleminde, stajyere incelemede gözden kaçırdığı, unuttuğu konular varsa bunlar gösterilmelidir.
5.2. Karar taslaklarının hazırlattırılması
Stajyere, soruşturma işlemleri tamamlanmış dosyalardan verilerek, karar taslakları hazırlattırılmalıdır. Bunun için öncelikle; iddianame, kovuşturmaya yer olmadığına dair karar, birleştirme, ayırma (tefrik), yetkisizlik, zamanaşımına kadar aranma kararlarında bulunması gereken zorunlu unsurlar konusunda stajyere bilgi verilmeli ve daha önceden yazdırılmış benzer kararlardan örnekler verilerek, kendi arşivine koyması istenilmelidir.
Hazırlattırılacak karar taslakları, incelenmeli ve eksiklikleri stajyere gösterilmelidir.
6. MESLEK ETİK KURALLARI HAKKINDA BİLGİLENDİRME AŞAMASI
Staj eğitimi sadece Cumhuriyet savcısının soruşturma ve kovuşturma evrelerindeki görev ve sorumluluklarını kapsamamalıdır. Yargılama faaliyetine bir meslek olarak katkıda bulunanların, mesleklerini onurlu bir şekilde yürütmelerine ilişkin tutum ve davranışların da öğretilmesine yönelik olmalıdır. Bu aşamada:
Amaç; meslek onurunu korumaya ilişkin temel kavramlar, meslek ilkeleri ve konuyla ilgili ulusal ve uluslararası metinler hakkında bilgi vermektir.
Hedef davranış; meslek onurunu korumaya yönelik tutum ve davranışları geliştirmektir.
Kullanılacak yöntem; sözlü anlatımdır.
Süre; uygulamaya yönlendirme aşamasıyla birlikte beş iş günüdür.
Sonuç değerlendirme; gözlem yöntemidir.
Kaynak; ulusal mevzuat, uluslararası sözleşme ve metinlerdir.
Bu bölümde, 29-30 Mayıs 2005 tarihinde Budapeşte?de yapılan toplantıda kabul edilen ve ?Budapeşte İlkeleri? olarak adlandırılan ?SAVCILAR İÇİN ETİK VE DAVRANIŞ BİÇİMLERİNE İLİŞKİN AVRUPA ESASLARI? temel esas (hareket noktası) olarak alınmış ve ilkeler değiştirilmeksizin süreçlere işlenmiştir(3).
6.1. Genel davranış konularında bilgilendirme
Bu süreçte stajyere, bir Cumhuriyet savcısının genel davranış kuralları olarak;
?-Her zaman mesleğinin onur ve şerefini korumak zorunda olduğu,
-Her zaman profesyonel olarak davranması gerektiği,
-Her zaman dürüst ve özenli olası gerektiği,
Görevini olayların değerlendirilmesi temelinde ve hukuka uygun, herhangi uygunsuz etkiden bağımsız olarak icra etmesi gerektiği,
-Hukuki ve sosyal gelişmeler hakkında eğitim ve bilgi düzeyini koruması gerektiği (4),?
hususları anlatılmalıdır.
6.2. Meslekî davranış kuralları hakkında bilgilendirme
Bu süreçte ise, bir Cumhuriyet savcısının mesleğini yürütürken uyması gereken kurallar hakkında stajyer bilgilendirilmelidir. Bu kurallar;
?-Adil yargılanma ilkesini benimsemek,
-Görevini adil, tarafsız, objektif olarak ve hukuk kuralları çerçevesinde bağımsız olarak icra etmek,
-Ceza adalet sistemini mümkün olduğu kadar süratli işletmek, adaletin yararına davranmak ve tutarlı olmak,
-Masumîyet karinesi ilkesine saygı duymak,
-Tüm inceleme ve soruşturmaların dava açılması ya da açılmaması kararından veya adaleti etkileyecek diğer kararlardan önce olmasını veya yapılmış olmasını sağlamaya çalışmak,
-Ne olursa olsun şüpheyi etkileyecek son lehte veya aleyhte şartlar da dahil, bir dava ile ilgili tüm şartları göz önünde bulundurmak,
-Tarafsız bir soruşturma, dava açılmasını gerektirmiyorsa, dava açmamak,
-Açılan davayı adilce ve kanıtlar çerçevesinde takip etmek,
-Kanıtların yasal olup, olmadığını incelemek,
-Hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen kanıtları kabul etmemek,
-Özellikle savunmaya gerekli bilgileri vererek, silahların eşitliği ilkesine riayet etmek,
-Mağdur ve tanıkların çıkarlarını korumak,
-Adil bir karar için mahkemeye yardımcı olmak,
-Tarafsız ve uygun kanıtların meslekî değerlendirilmesi temelinde karar almaktır(5).?.
6.3. Özel davranış konularında bilgilendirilme
Cumhuriyet savcılarının özel yaşam konularında dikkat etmeleri gereken kurallardan da stajyerlere söz edilmesi gereklidir. Bu kurallar;
?-Savcılar, özel yaşamlarındaki faaliyetlerle gerçek ve makul olarak algılanan savcılık hizmetinin dürüstlüğünü, adilliğini ve tarafsızlığını tehlikeye atmamalıdırlar,
-Savcılar, her zaman hukuka saygı duymalı ve itaat etmelidirler,
-Savcılar mesleklerine yönelik kamu güvenini muhafaza edecek ve geliştirecek şekilde hareket etmelidirler,
-Savcılar, görevleri sırasında elde etmiş oldukları herhangi bir bilgiyi özel amaçları ve diğerlerinin çıkarlarına yardım etmek için kullanmamalıdır,
-Savcılar üçüncü kişilerden teşvik ve konukseverlik, herhangi bir hediye, ödül, menfaat kabul etmemeli, dürüstlük, adillik ve tarafsızlığı tehlikeye sokabilecek herhangi bir görevi yürütmemelidirler(6).?
Genel, meslekî ve özel davranış kuralları açıklanırken, bu kuralların esas itibariyle hâkimlik, savcılık ve avukatlık mesleklerinin bütünü için geçerli olacağı, bu davranış kurallarına uymanın yasal sorumluluk dışında meslek etiğinin bir gereği olduğu, basit ve kolay gibi görünen bu kurallara uyumun esasında uzun zaman ve sabır gerektirten bir iç disiplin konusu olduğu da vurgulanmalıdır.
7. EĞİTİM SONUCUNU DEĞERLENDİRME AŞAMASI
Her eğitim faaliyeti mutlaka bir ölçme ve değerlendirme yöntemiyle sonuçlandırılmalıdır. Staj eğitiminin sonunda herhangi bir sınav yapılmadığından, Cumhuriyet savcının uygulayabileceği tek ölçme ve değerlendirme yöntemi; gözlem yapma yöntemidir. Bu nedenle, Cumhuriyet savcısı stajyerine aktardığı bilgilerin ve gösterdiği uygulamalı örneklerin stajyeri tarafından yeterince anlaşılıp, anlaşılmadığı konusunda staj süresince gözlem yapmalıdır. Anlatılan konularla ilgili sorular sormak, soruşturma dosyası inceletmek ve karar taslakları yazdırmak, taslakları inceleyerek eksiklik ya da yanlışları gidermek gözlem yönteminin uygulanmasını kolaylaştıracaktır.
Sonuç itibariyle, stajyer, staj bitiminde hukukî kanaate ulaşabilecek şekilde bir soruşturma dosyasını inceleyebiliyor ve incelediği dosya ile ilgili karar taslağı yazabiliyor hale gelmişse, staj eğitimi bilgilendirme yönünden amacına ulaşmış sayılmalıdır. Her ne kadar, ?meslek etik kuralları hakkında bilgilendirme süreci?nde değerlendirme yöntemi olarak ?gözlem? yöntemi önerilmiş ise de, 15 günlük eğitim süresinde, bu konudaki gözlemlerin yeterli olmayacağı açıktır. Etik konusunda, doğru davranışların kazanılması ve sürekli uygulanabilir bir hale gelmesi doğal olarak uzun yıllar alacaktır.
8. SONUÇ VE ÖNERİLER
Hâkim, savcı ve avukat adaylarının staj eğitimi, ?giriş? ve ?amaç? bölümlerinde izah edildiği üzere bir meslek öncesi eğitim faaliyetidir. Bu eğitim faaliyetinin amacına uygun bir program ve plân dahilinde yapılması gereklidir. İlgili Yönetmeliklerde staj eğitiminin amacı ve eğitimde ele alınacak konular düzenlenmiş ise de, örnek bir eğitim programı ve plânı öngörülmemiştir. Bu nedenle de, staj eğitimi her eğiticinin kendi takdirine bırakılmıştır.
Staj etimi uygulamasında birliğin sağlanabilmesi, stajın bir eğitim faaliyeti olarak amacına uygun yaptırılması ve daha verimli bir hale getirilebilmesi amacıyla aşağıda ayrıntıları arz edilen bir sistem önerisinde bulunulmuştur. Önerilen bu sistem gereğince:
-Cumhuriyet Başsavcılığı makamının tensibiyle, bir Cumhuriyet Başsavcı Vekili?nin gözetiminde bir Cumhuriyet savcısı ?Staj Eğitimi Koordinatörü? olarak görevlendirilmelidir.
-Adalet Akademisi, Ankara Baro Başkanlığı ve Eğitim Fakültesi?nin görüşleri ve katkıları alınarak, bu çalışmada sunulan eğitim programına benzer bir staj eğitim programı hazırlanmalıdır.
-Staj eğitiminde görev alacak Cumhuriyet savcıları, gönüllü (istekli) olanlar arasından seçilmelidir.
-Staj eğitim programında görev alacak eğiticiler önceden eğitilmelidir.
-Programda görev alacak eğiticiler, kendi staj eğitim plânlarını hazırlamalıdırlar.
-Uygulanacak eğitim programı, dönem ve yıl sonlarında değerlendirmeye tabi tutularak, faaliyetlere ilişkin rapor hazırlanmalıdır.
-Cumhuriyet savcılarının denetiminde yapılan staj eğitimi için öngörülen 15 günlük süre uzatılmalıdır.
DİPNOTLAR VE KAYNAKÇA
(*).YARSAV Yönetim Kurulu Yedek Üyesi
Bu satırların yazarı, 1992-2003 yılları arasında ceza infaz kurumları ve tutukevleri personeli için hazırlanan eğitim programlarına yönetici, program hazırlayıcı ve eğitici olarak katkıda bulunmuştur.
(1). Hâkim, savcı ve avukat adayları için staj eğitiminin yasal dayanağı;
-2802 Sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu?nun 10. maddesi,
-4954 Sayılı Türkiye Adalet Akademisi Kanunu?nun 28. maddesi,
-1136 Sayılı Avukatlık Kanunu?nun 3. maddesidir.
(2). Hâkim, savcı ve avukat adaylarının yapacakları staj eğitimi için her iki Yönetmeliğin tümünü incelemelerinde yarar vardır.
(3). Bkz. Yargı Mevzuat Bülteni (Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları). Sayı 317. Sayfa;6-18.
(4). Bkz. A.g.e. sayfa 17.
(5). A.g.e. sayfa 18.
(6). A.g.e. sayfa 18. Ayrıca; Savcılar İçin İnsan Hakları El Kitabı. Ankara Barosu yayınları. 2006. Ankara.